Emglev An Tiegezhioù
2011-12-31 21:23:59 UTC
troet diwar Istor Breizh
La Borderie gant Roparz Hemon (ABK)
Aloubadeg Enez Vreizh gant an Anglev-ha-Saozon ha divroadeg Brezhoned an
enezenn e ledenez Arvorig a zo daou zarvoud da lakaat keñver-ha-keñver ,, an
eil oc'h efedin start v/ar egile. Gant aloubadeg an Angled-ha-Saozon e
rankas darn eus an eneziz kuitaat o "bro evit klask repu v/ar an Douar Bras,
Hag hi o tont eus ar reter, e voe "bountet an henvroiz vreizhat war-du ar
c'hornog, hag e voe ret d'ar re anezho a venne divro afi kerner listri en
aod an enezenn diouzh tu ar c'huzh-heol o verdein trema ar c'hreisteiz da
dizhout an Douar-
-Bras dre an hent "berrañ? e kavjont dirazo da gentañ ledenez Arvorig, Aes
eo kompren e tilestrjont eno evit klask sevel un drevadenn nevez
Peseurt ment a oa d'an drevadenn- se ha d'an divroadennoù a yeas da o~ber
anezhi ?
Peur e teraouas an divroadennoù-se ?
Pe stumm a oa dezho pegeit e padjont pe zarvoudennoù pennañ a voe enno ?
Diskleriadurioû roet d'an annezadeg
An diskleriadurioù roet betek-hen da annezadeg Brezhoned an enezenn en
/u°vorig a c'heller lakaat e tri rumm :
1) Ar rumm mojennel dreistvreizhkar : aloubadeg taer ledenez Arvorig e 383
gant Brezhoned an tirant Maksen distrujidigezh an henvroiz ;
treuzfurmidigezh trumm ar vro d'ur rouantelezh a Vreizh
-Vihan dindan ren Konan Meriadeg hag e remziad klod leun, Ar rumm-mañ na
dalv ket ar "boan zoken "breutaat war e zivoud? a zo dilezet-krenn
ñ) Ar rumm burutellerezh el "breizhat : diazezadur "bagadoù stank en Arvorig
harluet diouzh Enez-Vreizh gant aloubadeg ar Saozon? divroadeg o teraouiñ
gant trec'h kentañ an Angled-ha-Saozon war ar Vrezhoned war-dro 455 Houmañ
eo va c'hredenn,, ha displeget e vo ganin pelloc'h, 3) Ar rumm enepbreizhat
; bihanaat a ra ment divroadeg ar Vrezhoned en Arvorig,, ne lakaat ken
diwezhat hag ar 6-vet kantved^ o"ber anezhi donedigezh ur bagad dister
beuzet e-mesk an henvroiz (Galianed-ha-Romaned) y divarrek eta da louc'han
war al ledenez an neuz vreizhek, ha d'he diwall diouzh aotrouniezh ar
Franked Pal ar rumm-se eo diverkan kement a zo dibar en hon istor,
A-enep e sav daou zarvoud anat splann., dizinac'hus di vreutaus o s ter,
flastrus :
O Ledenez Arvorig a gemm hec'h anv e di"benn ar 5-vet kantved,
2) Ar vro a gemm he yezh d'ar mare-se end-eeun
Anv Breizh
Gant Kaesar hag holl skrivagnerien an Henamzer e vez meneget al ledenez evel
darn eus an Arvorig c'halian-se, a oa enni evel ouzer, an holl lDo~bloù etre
al Liger? ar Saena hag ar Bor-Bras, Pemp raeuriad a lakaont eno; ar pemp
keoded hon eus studiet en hor C'hentañ Oadvezh : Hamneted, Veneted, Osismed,
KuriosolitecU Redoned.
Er 5-vet kantved c'hoazh^ "betek war-dro 460-470 e dielloù niverus ez anver
ar vro Arvorig, hag hec'h annezerien anvet Arvorigiz, a ranner etre Veneted,
Osismod; Kuriosolited, ha. Betek nouz-c, meneg ebet er war droioù-se a
Vreizh nag a Vrezhoned
Goude 460 ez eo ar c'hontrol ; anv Arvorig hag anvioù an hen geodedoù
(dreist-holl an Osismed hag ar Guriosolited) a steuz hogozik a-grenn diouzh
an istor s an anvioù Breizh ha Brezhoned en em ziskouez hag a weler
mui-ouzh-mui. E 1+61, e kaver e Sened--Iliz Tour Mausuet cslco'b ar
Vrezhoned ; e i|69 ha 470? e Sidonius Auollinaris (1) har: e Jordanes -(
2 ), ar Vrezhoned diazezet a-us d'al Lip;er, ma komzimp "bremaik div/ar o
fenn"
Er 6-vet kantved eo peurechu ar c'hemnu An darvoudennourien hag ar sent
vuhezoniourien, en o zouez Cfregor Tour (3)j hag en e raok L'Iarius a
Aventicum (4) ha kendalc'her ar C'hont Marcellinus (5) ne reont mui nemet
gant ar gerioù Britannia, Britanniae, Britanni pe Britones evel anvioù
ledenez Arvorig hag an annezerien anezhi; nemet (gwelet e vo bremaik perak)
pa gomzont eus an Namneted hag ar Redoned,
Setu eta evit an darn vrasañ eus al ledenez, kemmet an anv broadel ° Arvorig
aet da vBREIZH..
Yezh Vreizh
Evit pezh a sell ouzh ar yezh merkomp gant ar geltiegourien ampartañ ne oa
ket "brezhoneg Breizh-Vihan,, en 9-vet hag en 12-vet kantved, tost-tre
hepken da vrezhoneg Enez-Vreizh (kembraeg)j hogen peurheñvel outañ,
Koulskoude ken a"bred hag ar 1-an kantved; etre yezh Arvorigiz; ar
galianeg,, ha yezh Brezhoned an Enezenn e oa disheñvelderioù "bras a-walc'h
(ñ).
.Ma vije bet graet brezhoneg Arvorig dre gendeuziñ ar galianeg gant yezh
Enez-Vreizh degaset er 5-vet hag er 6-vet kantved e kavjed an
disheñvelderioù-se? a oa endeo er 1-añ kantved,, kalz "Uresket en 11-vêt ;
en 11-vêt kantved brezhoneg Arvorig ha brezhoneg Kembre a vijc div yezh
diforc'h an eil diouzh eben
Er c'hontrol ne reont nemet ut yezh hcpkeru Yezh an divroerien o tont eus
Breizh-Veur er 5-vet hag er 6-vet kantved eo he deus diberc'hennéts kaset da
get yezh henvroiz Arvorig. o lakaat zoken e vije bet ar yezh-se ur rannyezh
keltiek, ar galianeg dishenvel-
-"bras diouzh brezhoneg an divroerien,,
Hervez ar filologiezh, er stad ma emany avat, ez eo sur ne oa ar yezh komzet
e ledenez Arvorig war-dro ^60P nag ar galianeg, na rannyezh pe rannyezh
keltiek Bes ' e oa, evel er peurrest eus Galia un doare latin, distummet
mui-pe-vui; anvet latin maeziadel pe romanek; kentañ pazenn treuzfurmidigezh
al latin e galleg.
. "Ar vro dalc'het (en Arvorig) gant ar Vrezhoned a oa en he fezh a yezh
romanek?" eme unan eus mistri ar yezhoniezh keltiek (j9Loths JAr Gerioù
latin er Yezhoù predenek", p.22)0 War ar poent-se ne c'hell ket chom an
disterañ arvar. Kalz a anvioù lec'hioù skignet dre Vreizh Arvorig, na
c'heller ket nac'h ez int galian-ha-
-rornan a orin o doa; d'a:r mare ma voent degemeret gant ar Vrezhoned,,
doareoù-rurnm ar romaneg, hag an doareoù-rumm-se a zo estren rik d'ar
c'heltieg, ha peurgetket d'ar brezhoneg,
Ar reveulzi-yezh graet gant divroadeg ar Vrezhoned e ledenez Arvorig ne voe
ket îiepken lakaat ur rannyezh e-lec'h ur rannyezh all eus an hevelep yezh;
pezh a vije heverk koulskoude, Bez' e voe lakaat ur yezh e-lec1!! ur yezh
eus ur skourr dishenvel lakaat ar c'heltieg-brezhoneg e-lec'h al latin pe an
nevozlatin : ur reveulzi kalz. donoc'h ha diarvarusoc 'h,
Gant annezadeg ar Vrezhoned en Arvorig; e voe kemmet yezh ar vroa Yezh an
henvroiz a yeas da get; yezh an enbroerien a gemeras he lec'h. An dra a zo
sur, dizinac'hus. An dra-se a "bad hiziv c'hoazh
Braster an divroadeg
Hogen? evit ober ur seurt kemm e ranker kaout estreget ur bagadig enezidi
taolet e-barzh tolpad Galianed Arvorig evel a lavar ar rumm enepbreizhat,
Ret e oa zoken kaout muioc'h eget un aloubadeg, Na Franked Hlodowig (7) na
Norrnanded Gw/ilherm an Alouber ne voent evit redian Galia na Bro-Saoz da
zegemer o yezho Evit kas da get yezh ur vro ha lakaat un all penn-da-benn en
he lec'h;, e rank ur boblañs nevez dont d'en em ziazezan er vro-se, niverus
a-walc'h da deuzin gouenn an henvroiz en he c'hreiz ha dre se; bevezifi he
yezh. Sed a ve a-walc'h da zistrujan tezenn ar rumra-
-burutellerezh enepbreizhat
A zo muioc'h : d'an hevelep koulz ha dre an hevelep abeg, e voe kemmet anv
ar vro. Anv ur vro ne c'hell kemman nernet e daou zoare : dre an nerzh, da
lavarout eo dre ar gounid-brezel - amañ avat evel ma lakaomp sklaer^ ne voe
ket a c'hounid-brezel - pe da heul donedadeg ur boblañs nevez kalz
niverusoc'h eget poblafis ar vro tri ouzh unan da nebcutans ma vez buan
beuzet, lonket bihanniver an henvroiz en engroez ar re nevez deuet a ro o
anv; anat eo d'ar vroad diwanet diouzh ar c'hemmesk
An daou zarvoud-se - kemm anv ha kemm yezh - a ziskouez eta hep tu da
rendaelin e voe an divroerien en Arvorig niverus-bras kalz niverusoc'h eget
an henvroiz? a voe teuzet en o zouez.
Ar skrivagnerien a veve tost d'ar pred ma voe peurgendeuzet an div elfenn ne
welont mui eta neraet Brezhoned er "boblañs furmet diwar ar c'hemmesk.
Hervez Einhard (8) en e Vloazdanevelloù (evit ar "bloaz 786) reizh an Douar
Bras (Britannia cismarina) a oa poblet gant diskennidi un niver "bras eus
annezerien Breizh-Veur (magna pars incolarum) argaset diouzh o enezenn gant
aloubadeg ar Saozon, Hag en 9-vet kantvedy Wrdisten (9) Abad Landevenneg
uiian eus pennoù Iliz Vreizh a skrive :
"Hervez a greder peurvuiañ, hor gouenn (an hini a oa neuze e Breizh an Douar
Bras) a denn hec'hîi orin eus Enez-Vreizh Houmañ eo merc'h. ganadur
muiafi-karet gouenn an enezenn ; degaset e voe gwecîiall e "bagoù "betek hon
aodoù a-dreuz Mor Breizh d'ar mare end--eeun ma kouezhas he mamm e dalc'h
gouenn ar Saozon ur ouenn "orudet he "barbarelezh, spontus hec'h o~beroù hag
he "boazioù fe.rv0 Ar verc'h vuian karet-se a zeuas amar,; skuizh-divi; en
em serras er minic'hi-se, hag eno ; e surentez.; en em ziazezas sioul hep
"brezel en aod ar mor," (10)
Setu aze pezh a greded en 9-vet kantved diwar-"benn orin ar ~bo~blans a veve
neuze e Breizh an Douar Bras, Ne weled er "bo"blans-se neraet merc'hs
ganadur Brezhoned an Enezenn, Ankounac'haet oa Galianed Arvorig. Ne oa ket
hepken kredenn fir skrivagner Bez' e oa kredenn an holl (ut vulgo refertur)c
Ret dastum diwar se e oa "bet peurlonket Arvorigiz gant ar Vrezhoned
divroet^ o vezañ ma oa ar re-mañ niverusoc'h eget ar re all,
An divroadeg
Pep tra a ro da gredin eta e voe kalz divroadennoù. Peur int deraouet ?
Hervez testeni Gweltaz (11) int deraouet kerkent ha ma kouezhas war
Enez-Vreizh skrapadegoù diaoulek ar Saozon; a grogas hep mar raktal goude an
trec'hioù a 'taouez gounezet gant ar riblerien-se, da lavarout eo an trec'h
gounezet e Crecganford (his,iv Crayford) e U5?0 Pevar "bloaz da heul an
emgann-se? e welomp e G-alia5 e icentan Sened-Iliz Tour g e U&13 "^n esko"b
anvet "Mansuetus", a lavar ez eo eskolo ar Vrezhoned, Bez' e oa neuze eta en
Trede Rann-Lions ur strollad Brezhoned niverus a-walc'h da furmin un iliz ha
da gaout un eskob Darvoudoù an Enezenn ha re an Douar-Bras ne c'hellont ket
kenglotan evel-se dre chañs. Brezhoned Mansuet a zo anezho kentañ "bagad an
divroerien argaset diouzh an Enezenn gant aloubadeg ar Saozon kentañ kellid,
pe gentoc'h kentañ diazez "broad Vreizh v/ar an Douar Bras. E-giz-se o deus
sorijet ha lavaret groñs burutellerien veur ar c'hantvedoù diwezhañ;
Tillemont9 Valois^ Vigniers h0a.
Un ne~beut bloavezhioù da c'houde divroadeg ar Vrezhoned a zalc'he endeo e
Galia ul lec'h ha na oa ket dister. E U68, Arvandus? un uheliad, prefed
Galia nemet rivinet karget a zle? prest da avanturin n'eus forzh petra evit
derc'hel e renk a iriennas gant Eurik, roue Goted ar C'hornog, a-enep mad an
Impalaeriezh, hag a voe kaset dirak al lez-varn ar bloaz war-lerc'h (^69)
evel torfedour enep Stad. E-doug ar prosez, e voe diskouezet ul lizher da
Eurik digant Arvandus5 skrivet warnañ gant ar prefed iskis-se e tlee Galia,
'hervez gwir an dudl! s hezan rannet etre Goted ar C'hornog
hag ar Vurgonded - da lavarout eo s e tlee an div "bo"blad-se en em glevout
evit skrapan digant an Impalaeriezh an douaroù a chome ganti er vro eus al
Liger betek Belgia. Alian a rae Eurik eta : diwallit, emezañ, da ober ar
peoc'h gant an impalaer Antc.mios (12). Hervezafi; e oa "ar Vrezlioned
diasezet a-us d'aï Liger" gwellan eilerien an Impalaeriezh da zifenn an
harzoù-se, ha mat e vije tagan anezho da gentans evit mirout outo da ober
diaes dezhañ.
E U68 eta e oa e Galia ur "bagad Brezhoned divroet gouest da herzel kreñv
ouzh roue galloudek Goted ar C'hornog, Pezh a ziskouez e oa "bras an
divroadeg a-benn neuze war an Douar Bras B
Hogen pelée'h e Galia e oa diazezet ar "bagad-se ?
Si donius Apollinaris3a gont dimp an holl vunudoù-ses a lavar edont a-us
d'al Liger (Britannos supra Ligerim sitos)s pezh n'eo ket kement ha lavarout
edont dres war ribl ar ster : evit Sidonius9 a veve e Klertfiont,, edont en
tu-hont d'al Liger; en hanternoz An divroerien-se a c'heller aes kredin, a
rae tropellad an esko~b Mansuetuss an hini a oa e Sened-Iliz Tour, stag
eveltañ ouzh kôr-vamm Trede Rann-Lions 0 Abeg a z.o da sonjal eta c oa
diazezet Brezhoned Sidonius e ledenez Arvorig e 4683 e tu ar c'hornog
moarvat Ne c'heller ket lavarout muioc'h - nemet ar pezh a zeu amañ da heul
Arvandus ne oa ket faziet o venegifi ar servij a raje ar Vrezlioned d'an
Impalaeriezh.
Er "bloas ma raed prosez prefed Galia (U69)? e teuas anat d'an impalaer e oa
Eurik oc'h ao-zan ur brezel evit gounit ar Gentañ Akitania "bétel:: al
Liger, dreist-holl "bro ar vBituriged (Bourjez ha Bro-Verri)0 Mail oa
g\7arozin an dachenn war var da vezarl taget^ dre gas di ur "oagad soudarded
start en emgann, kalonek? ha divrall o fealded" A-drefïv dezho e vije bodet
evit o skorafi an eil rannarme. Digant ar Vrezhoned, ar Vrezhoned-hont
diazezet a-us d'al Liger^ e c'houlennas Antemios skoazell (solatia Britonum
postulavit)0 Riotham (13) o roue a zeuas kerkent gant un armead 120000 den
betek Bourjez, Degeineret e voe eno y ma tlec ur rannad ail a soudarded
roman dont d'en em gavout gantan: Ar G! liont Paol a oa karget da vodah ar
soudarded roman-se en hanternoz G-alia, Riotham a chômas er c?.harter-se
war-dro ur bloavezh^ Sidonius Apollinaris a skrivas dezhañ meur a wech e-pad
an amzer-se da harpan klemmoù tud ar vro a-enep ar Vrezhoned, a rae un
tammig evel alouberien pezh a rae mezh da Riotham,. a veze moulet gant
Sidonius c enorusted hag e gizidigezh.
An enebourien a zeuas e Bro-Verri. Riotham a yeas en arbenn dezho etrezek ar
c'hreisteiz betek Deols (e-kichen Ghâteauroux), Eno e tlee kcjout gant ar
C'hont Paol, Eurik, avat gantan un arme vras, en em daolas hep gortoz v/ar
hini Riotham; a zalc'has penn pell amzer, 0 vezan kollet avat kalz eus e
soudarded,, hag hep skoazell, e rankas klask repu gant an nemorant eus e
arme nepell ac'hano, war zouar ar Vurgonded, a oa kevredet d'an ampoent gant
an Impalaeriezh.
N'eus mui anv eus Riotham en Istor. Sklaer-mat ne c'hellas ket chom e-mesk
ar Vurgonded. Hep mar e tistroas gant an dilerc'h eus e soudarded davet ar
Vrezhoned diazezet en hanternoz d'al Liger, d'al lec'h nia oa deuet dioutañ"
Bezet pe vezet, mar galle an drevadennad-se reiñ un armead 12,000 den ha
komer perzh efedus
g seurt darvoudoù ur brouenn eo - me a lavar adarre^ - e oa a "bouez d'an
amzer-se divroadeg ar Vrezhoned en Arvorig.
Un ne"beut skrivagnerien, avat? a gompren en un do are all testenn mordanes,
a gont istor Riotham, Goude menegin en doa an impalaer- Antemios; o tont da
anavezout mennad Eur goulennet skoazell diouzhtu (protinus) digant ar
Vrezhoned, e lavar : "0 i Riotham, o tont dre ver gant 12.000 den hag o
vezan dilcstrot, s voe degenieret e kêr Vourjez," Diwar se e lakaer en doa
an impals kaset kemenn da Vrezhoned an Enezenn; hag e oa deuet ar skoazell]
12.000 den war-eeun eus Enez-Vreizh,, ha n'eo ket a-douez an divi erien
diazezet en Arvorig.
Diaes-kenarî eo koulskoude asantin d'an diskleriadur-se> haï hepken war
verdeadcnn strollad-arme Riotham. Ne weler ket mat pc en dije un impalaer,
mall warnañ kaout ur rannarme da zifenn Bourjez kaset kemenn tramer, en
Enez-Vreizh-hont n'he doa mui darempred e~bct gant an Impalaeriezh abaoe un
hanter gantved, n't doa an Impalaeriezh Toeli e'bet warni, hag a oa kouezhet
en diren en dienez gant aloubadeg ar Saozon,
Mar kreder un dra evel-se., padal, se tu amañ ur martezead ur tammig
gwirheñvel : an impalaer,, o welout divroerien o vont en i froudad vras eus
Enez-Vreizh da Arvorig en dije distroet lod ar war-d.ro 12.000 gwaz, d'o
degas war-eeun e-kreiz Galia. Neuze, netra a Toroufe gwelloc'h pegen kreñv e
oa divroadeg ar Vrezhoned c trederenn diwezhañ ar 5-vet kantved
Ur si a zo gant ar martezead-ses evelkent : ar skoazell doi gant ar
Vrezhoned d'an Impalaeriezh a vije deuet dre chaaïs y pesl zo dislavaret
gant Jordanes. Hervezañ ne vije "bet kaset soudarded Riotham nomct goude
emzivizoù reoliek; evel ma vez etre kevredic pa c'houlenn unan digant egile
sikour ur rannarme (solatia postulavit). Diarbennet eo "bat ar martezead-se
eta gant an darn vuian eus an istorourien a ziskleir e oa deuet soudarded
Riothan "betek Bro-Verri gant listri dre vor ha dre al Liger suroc'h ha
"buanoc'h eget mont dre zouaras a vijo "bet un hent ;'hirs skuizhus hag
argollus-"bras" (1^)6
Koulskoude mar lakaer Riotham da zont war-eeun eus "Enez-Vr n'eo ket kement
ha lavarout ne oa ket Brezhoned diazezet a-us d' Liger, evel ma skriv
Sidonius i rak an diazezadenn-se a zo meneg er "bloaz Lf.68, ha Riotham ne
e'hell ket bezan deuet kent ar "bloag v/ar-lerc'h. Mar lakaer anezhañ
diouzhtu e Bourjez, n'emañ ket a^ hogon er c'hontrol a-is d'aï Ligcra An
drevadennad vrezhon "supr Ligerim sita" a chomfe atav? zoken ma ne vije ket
deuet Riotham diouti. Bet e vije daou strollad divroerien vrezhon e Galia
kent U70? e-lec'h unan
Ret e oa studiañ a-dost an teir zestenn-se (15) evit anatae ervat, - en
desped da zisac'hadennoù ar c'helennerezh faltazius e teraouas divroadennoù
ar Vrezhoned e Galia hag en Arvorig e diwezhañ trederenn ar 5-vet kantved
(war-dro U60-U70), hag e oar neuze a "bouez "bras.
En dielloù o tennan da Vuhez ar Sent, e kavomp hevelep c'hoarvezadennoù
war-dro ar mare-se hep "bloaziad resis avat. Ar c'hoarvezadennoù-mañ,
meneget e testennoù klasek ha gwiriek,
gant "bloaziadoù diarvar, a ra. ur sichenn dihorellus d'hon istor
Notennoù
(1) Sidonius Apollinaris : eskob kristen- ganet e Lions war-dro U30; brudet
evit e skridoù latin, Meuleudioù a skrivas en enor d'an impalaered roman.
Echuiñ a reas e peoc'h e vuhez war-dro lj.87 e Klermontj gwarezet gant
Eurik, roue ar C'hoted, Nav levrs enno lizhiri ha barzhonegoùs a 20 chomot
war e 1ère 'h"
(2) Jordanes a veve war-dro kreiz ar 6-vet kantved, Goude "bezah bet
sekretour rener ar C'hoted^ Gunthigis, cz eas da vanac'h (o tilezel
iTiarteze an arianegezh evit heulian kredenn Roma). ïïag en gerrnan, ez eo
brudet dreist-holl evit e istor eus ar C'hoted^ anvet hiziv ''De rébus
Geticis", pe c'hoazh "Getica".
(3) Gregor Tour (53Ô-59U)3 "brudet dreist-holl evit e "Historia Prancorum" ,
(k) Marins a Aventicum, marv war-dro 59Uy eskob"b Aventicum (hiziv Avenchos
e Bro-Suis) a skrivas un danevell? anvet "Chronicon" . war zarvoudoù
c'hoarvezet etre ^-55 ha 501 > s "bouez dreist-holl evit istor ar Vurgonded.
(5) Hep mar e komz La. Borderie amañ eus an istorour latin Ammianus
Marcellinus., a veve er ij.-vet kantved =
(6) Setu amañ ar pezh en doa skrivet La Borderie e derou ar pennad ''Ar
C'halianed hag ar Romaned p.61 : ;'Takitus er 1 -ah kantved a verk ar c '
hemm etre ar galianeg hag ar Torezhoneg0 N'eo ket "bras-bras ar c'hemm-se,
emezañ (Sorrno haud multurn diversus), Ha koulskoude evit "bezañ "bet merzet
gant estrenien e tlee bezafi anat-mate Takitus ivez ne goraz nemet eus
Brezhoned an aod nepell diouzh Galia a oa peurvuiañ Belgiz a orin, da
lavarout oov Galianed être yezh Brezhoned an diabarzhvro hag hini ar
C'halianed,, e ranke an diforc'h bezan kalz hrasoc'h,"
(7) C'Hlodowig; : "brudetañ roue ar Franked,, a renas etre Lfi-] ha 511-
(ô) Einhard (war-dro 770-8^0): unan eus al lenneien bodet e lez Karl-Veur E
bennañ o"beronn eo e ".Vi.ta Kar.o.li ïvîagni'1.
(9) Wrdisten a 20 aozer Buhez latin Sant Gwenole
(10) Tennct eus "Buhez Sant Gv;cnole% Diellevr Landevenneg (bet embannet
gant La Borderie),
(11) Sant Gweltaz (war-dro U9 3-570) y aozer "De Excidio Britanniae" 0
(12) Antemios : Impalaer ar C'hornog eus U67.da.U72,
(13) Riotham : diaes dibab ar furm reizh da skrivafi anv ar pennrener-se;
Riothamus gant Sidonius Apollinaris , Riotimus gant Jordanes. liervez
Kenneth Jackson, ''Language and History in Early Britain"', p.U57; an
honfurm a die "bczan *Rigotamos., E Diellevr Redon ( ^Chrcstomathie, p. 159)
02 eus un anv Riatham.
(1U) Pctigny, ''Studioù war Oadvezh vMerwingiz'S ÏI9222, -Tillemont, "Intor
an Impalaered", VS353 ha Loth. "Divroadennoù ar Vrezhoned"s p,155, a 20 ali
ivez, - Notenn gant La Borderie,
(15) Sened-Iliz Tour i|6l ; SidoniuG Apollinaris, ''Epist.1,7, Jordancs,
;'De rébus Geticis", XLV0 - Notenn gant La Borderie.
La Borderie gant Roparz Hemon (ABK)
Aloubadeg Enez Vreizh gant an Anglev-ha-Saozon ha divroadeg Brezhoned an
enezenn e ledenez Arvorig a zo daou zarvoud da lakaat keñver-ha-keñver ,, an
eil oc'h efedin start v/ar egile. Gant aloubadeg an Angled-ha-Saozon e
rankas darn eus an eneziz kuitaat o "bro evit klask repu v/ar an Douar Bras,
Hag hi o tont eus ar reter, e voe "bountet an henvroiz vreizhat war-du ar
c'hornog, hag e voe ret d'ar re anezho a venne divro afi kerner listri en
aod an enezenn diouzh tu ar c'huzh-heol o verdein trema ar c'hreisteiz da
dizhout an Douar-
-Bras dre an hent "berrañ? e kavjont dirazo da gentañ ledenez Arvorig, Aes
eo kompren e tilestrjont eno evit klask sevel un drevadenn nevez
Peseurt ment a oa d'an drevadenn- se ha d'an divroadennoù a yeas da o~ber
anezhi ?
Peur e teraouas an divroadennoù-se ?
Pe stumm a oa dezho pegeit e padjont pe zarvoudennoù pennañ a voe enno ?
Diskleriadurioû roet d'an annezadeg
An diskleriadurioù roet betek-hen da annezadeg Brezhoned an enezenn en
/u°vorig a c'heller lakaat e tri rumm :
1) Ar rumm mojennel dreistvreizhkar : aloubadeg taer ledenez Arvorig e 383
gant Brezhoned an tirant Maksen distrujidigezh an henvroiz ;
treuzfurmidigezh trumm ar vro d'ur rouantelezh a Vreizh
-Vihan dindan ren Konan Meriadeg hag e remziad klod leun, Ar rumm-mañ na
dalv ket ar "boan zoken "breutaat war e zivoud? a zo dilezet-krenn
ñ) Ar rumm burutellerezh el "breizhat : diazezadur "bagadoù stank en Arvorig
harluet diouzh Enez-Vreizh gant aloubadeg ar Saozon? divroadeg o teraouiñ
gant trec'h kentañ an Angled-ha-Saozon war ar Vrezhoned war-dro 455 Houmañ
eo va c'hredenn,, ha displeget e vo ganin pelloc'h, 3) Ar rumm enepbreizhat
; bihanaat a ra ment divroadeg ar Vrezhoned en Arvorig,, ne lakaat ken
diwezhat hag ar 6-vet kantved^ o"ber anezhi donedigezh ur bagad dister
beuzet e-mesk an henvroiz (Galianed-ha-Romaned) y divarrek eta da louc'han
war al ledenez an neuz vreizhek, ha d'he diwall diouzh aotrouniezh ar
Franked Pal ar rumm-se eo diverkan kement a zo dibar en hon istor,
A-enep e sav daou zarvoud anat splann., dizinac'hus di vreutaus o s ter,
flastrus :
O Ledenez Arvorig a gemm hec'h anv e di"benn ar 5-vet kantved,
2) Ar vro a gemm he yezh d'ar mare-se end-eeun
Anv Breizh
Gant Kaesar hag holl skrivagnerien an Henamzer e vez meneget al ledenez evel
darn eus an Arvorig c'halian-se, a oa enni evel ouzer, an holl lDo~bloù etre
al Liger? ar Saena hag ar Bor-Bras, Pemp raeuriad a lakaont eno; ar pemp
keoded hon eus studiet en hor C'hentañ Oadvezh : Hamneted, Veneted, Osismed,
KuriosolitecU Redoned.
Er 5-vet kantved c'hoazh^ "betek war-dro 460-470 e dielloù niverus ez anver
ar vro Arvorig, hag hec'h annezerien anvet Arvorigiz, a ranner etre Veneted,
Osismod; Kuriosolited, ha. Betek nouz-c, meneg ebet er war droioù-se a
Vreizh nag a Vrezhoned
Goude 460 ez eo ar c'hontrol ; anv Arvorig hag anvioù an hen geodedoù
(dreist-holl an Osismed hag ar Guriosolited) a steuz hogozik a-grenn diouzh
an istor s an anvioù Breizh ha Brezhoned en em ziskouez hag a weler
mui-ouzh-mui. E 1+61, e kaver e Sened--Iliz Tour Mausuet cslco'b ar
Vrezhoned ; e i|69 ha 470? e Sidonius Auollinaris (1) har: e Jordanes -(
2 ), ar Vrezhoned diazezet a-us d'al Lip;er, ma komzimp "bremaik div/ar o
fenn"
Er 6-vet kantved eo peurechu ar c'hemnu An darvoudennourien hag ar sent
vuhezoniourien, en o zouez Cfregor Tour (3)j hag en e raok L'Iarius a
Aventicum (4) ha kendalc'her ar C'hont Marcellinus (5) ne reont mui nemet
gant ar gerioù Britannia, Britanniae, Britanni pe Britones evel anvioù
ledenez Arvorig hag an annezerien anezhi; nemet (gwelet e vo bremaik perak)
pa gomzont eus an Namneted hag ar Redoned,
Setu eta evit an darn vrasañ eus al ledenez, kemmet an anv broadel ° Arvorig
aet da vBREIZH..
Yezh Vreizh
Evit pezh a sell ouzh ar yezh merkomp gant ar geltiegourien ampartañ ne oa
ket "brezhoneg Breizh-Vihan,, en 9-vet hag en 12-vet kantved, tost-tre
hepken da vrezhoneg Enez-Vreizh (kembraeg)j hogen peurheñvel outañ,
Koulskoude ken a"bred hag ar 1-an kantved; etre yezh Arvorigiz; ar
galianeg,, ha yezh Brezhoned an Enezenn e oa disheñvelderioù "bras a-walc'h
(ñ).
.Ma vije bet graet brezhoneg Arvorig dre gendeuziñ ar galianeg gant yezh
Enez-Vreizh degaset er 5-vet hag er 6-vet kantved e kavjed an
disheñvelderioù-se? a oa endeo er 1-añ kantved,, kalz "Uresket en 11-vêt ;
en 11-vêt kantved brezhoneg Arvorig ha brezhoneg Kembre a vijc div yezh
diforc'h an eil diouzh eben
Er c'hontrol ne reont nemet ut yezh hcpkeru Yezh an divroerien o tont eus
Breizh-Veur er 5-vet hag er 6-vet kantved eo he deus diberc'hennéts kaset da
get yezh henvroiz Arvorig. o lakaat zoken e vije bet ar yezh-se ur rannyezh
keltiek, ar galianeg dishenvel-
-"bras diouzh brezhoneg an divroerien,,
Hervez ar filologiezh, er stad ma emany avat, ez eo sur ne oa ar yezh komzet
e ledenez Arvorig war-dro ^60P nag ar galianeg, na rannyezh pe rannyezh
keltiek Bes ' e oa, evel er peurrest eus Galia un doare latin, distummet
mui-pe-vui; anvet latin maeziadel pe romanek; kentañ pazenn treuzfurmidigezh
al latin e galleg.
. "Ar vro dalc'het (en Arvorig) gant ar Vrezhoned a oa en he fezh a yezh
romanek?" eme unan eus mistri ar yezhoniezh keltiek (j9Loths JAr Gerioù
latin er Yezhoù predenek", p.22)0 War ar poent-se ne c'hell ket chom an
disterañ arvar. Kalz a anvioù lec'hioù skignet dre Vreizh Arvorig, na
c'heller ket nac'h ez int galian-ha-
-rornan a orin o doa; d'a:r mare ma voent degemeret gant ar Vrezhoned,,
doareoù-rurnm ar romaneg, hag an doareoù-rumm-se a zo estren rik d'ar
c'heltieg, ha peurgetket d'ar brezhoneg,
Ar reveulzi-yezh graet gant divroadeg ar Vrezhoned e ledenez Arvorig ne voe
ket îiepken lakaat ur rannyezh e-lec'h ur rannyezh all eus an hevelep yezh;
pezh a vije heverk koulskoude, Bez' e voe lakaat ur yezh e-lec1!! ur yezh
eus ur skourr dishenvel lakaat ar c'heltieg-brezhoneg e-lec'h al latin pe an
nevozlatin : ur reveulzi kalz. donoc'h ha diarvarusoc 'h,
Gant annezadeg ar Vrezhoned en Arvorig; e voe kemmet yezh ar vroa Yezh an
henvroiz a yeas da get; yezh an enbroerien a gemeras he lec'h. An dra a zo
sur, dizinac'hus. An dra-se a "bad hiziv c'hoazh
Braster an divroadeg
Hogen? evit ober ur seurt kemm e ranker kaout estreget ur bagadig enezidi
taolet e-barzh tolpad Galianed Arvorig evel a lavar ar rumm enepbreizhat,
Ret e oa zoken kaout muioc'h eget un aloubadeg, Na Franked Hlodowig (7) na
Norrnanded Gw/ilherm an Alouber ne voent evit redian Galia na Bro-Saoz da
zegemer o yezho Evit kas da get yezh ur vro ha lakaat un all penn-da-benn en
he lec'h;, e rank ur boblañs nevez dont d'en em ziazezan er vro-se, niverus
a-walc'h da deuzin gouenn an henvroiz en he c'hreiz ha dre se; bevezifi he
yezh. Sed a ve a-walc'h da zistrujan tezenn ar rumra-
-burutellerezh enepbreizhat
A zo muioc'h : d'an hevelep koulz ha dre an hevelep abeg, e voe kemmet anv
ar vro. Anv ur vro ne c'hell kemman nernet e daou zoare : dre an nerzh, da
lavarout eo dre ar gounid-brezel - amañ avat evel ma lakaomp sklaer^ ne voe
ket a c'hounid-brezel - pe da heul donedadeg ur boblañs nevez kalz
niverusoc'h eget poblafis ar vro tri ouzh unan da nebcutans ma vez buan
beuzet, lonket bihanniver an henvroiz en engroez ar re nevez deuet a ro o
anv; anat eo d'ar vroad diwanet diouzh ar c'hemmesk
An daou zarvoud-se - kemm anv ha kemm yezh - a ziskouez eta hep tu da
rendaelin e voe an divroerien en Arvorig niverus-bras kalz niverusoc'h eget
an henvroiz? a voe teuzet en o zouez.
Ar skrivagnerien a veve tost d'ar pred ma voe peurgendeuzet an div elfenn ne
welont mui eta neraet Brezhoned er "boblañs furmet diwar ar c'hemmesk.
Hervez Einhard (8) en e Vloazdanevelloù (evit ar "bloaz 786) reizh an Douar
Bras (Britannia cismarina) a oa poblet gant diskennidi un niver "bras eus
annezerien Breizh-Veur (magna pars incolarum) argaset diouzh o enezenn gant
aloubadeg ar Saozon, Hag en 9-vet kantvedy Wrdisten (9) Abad Landevenneg
uiian eus pennoù Iliz Vreizh a skrive :
"Hervez a greder peurvuiañ, hor gouenn (an hini a oa neuze e Breizh an Douar
Bras) a denn hec'hîi orin eus Enez-Vreizh Houmañ eo merc'h. ganadur
muiafi-karet gouenn an enezenn ; degaset e voe gwecîiall e "bagoù "betek hon
aodoù a-dreuz Mor Breizh d'ar mare end--eeun ma kouezhas he mamm e dalc'h
gouenn ar Saozon ur ouenn "orudet he "barbarelezh, spontus hec'h o~beroù hag
he "boazioù fe.rv0 Ar verc'h vuian karet-se a zeuas amar,; skuizh-divi; en
em serras er minic'hi-se, hag eno ; e surentez.; en em ziazezas sioul hep
"brezel en aod ar mor," (10)
Setu aze pezh a greded en 9-vet kantved diwar-"benn orin ar ~bo~blans a veve
neuze e Breizh an Douar Bras, Ne weled er "bo"blans-se neraet merc'hs
ganadur Brezhoned an Enezenn, Ankounac'haet oa Galianed Arvorig. Ne oa ket
hepken kredenn fir skrivagner Bez' e oa kredenn an holl (ut vulgo refertur)c
Ret dastum diwar se e oa "bet peurlonket Arvorigiz gant ar Vrezhoned
divroet^ o vezañ ma oa ar re-mañ niverusoc'h eget ar re all,
An divroadeg
Pep tra a ro da gredin eta e voe kalz divroadennoù. Peur int deraouet ?
Hervez testeni Gweltaz (11) int deraouet kerkent ha ma kouezhas war
Enez-Vreizh skrapadegoù diaoulek ar Saozon; a grogas hep mar raktal goude an
trec'hioù a 'taouez gounezet gant ar riblerien-se, da lavarout eo an trec'h
gounezet e Crecganford (his,iv Crayford) e U5?0 Pevar "bloaz da heul an
emgann-se? e welomp e G-alia5 e icentan Sened-Iliz Tour g e U&13 "^n esko"b
anvet "Mansuetus", a lavar ez eo eskolo ar Vrezhoned, Bez' e oa neuze eta en
Trede Rann-Lions ur strollad Brezhoned niverus a-walc'h da furmin un iliz ha
da gaout un eskob Darvoudoù an Enezenn ha re an Douar-Bras ne c'hellont ket
kenglotan evel-se dre chañs. Brezhoned Mansuet a zo anezho kentañ "bagad an
divroerien argaset diouzh an Enezenn gant aloubadeg ar Saozon kentañ kellid,
pe gentoc'h kentañ diazez "broad Vreizh v/ar an Douar Bras. E-giz-se o deus
sorijet ha lavaret groñs burutellerien veur ar c'hantvedoù diwezhañ;
Tillemont9 Valois^ Vigniers h0a.
Un ne~beut bloavezhioù da c'houde divroadeg ar Vrezhoned a zalc'he endeo e
Galia ul lec'h ha na oa ket dister. E U68, Arvandus? un uheliad, prefed
Galia nemet rivinet karget a zle? prest da avanturin n'eus forzh petra evit
derc'hel e renk a iriennas gant Eurik, roue Goted ar C'hornog, a-enep mad an
Impalaeriezh, hag a voe kaset dirak al lez-varn ar bloaz war-lerc'h (^69)
evel torfedour enep Stad. E-doug ar prosez, e voe diskouezet ul lizher da
Eurik digant Arvandus5 skrivet warnañ gant ar prefed iskis-se e tlee Galia,
'hervez gwir an dudl! s hezan rannet etre Goted ar C'hornog
hag ar Vurgonded - da lavarout eo s e tlee an div "bo"blad-se en em glevout
evit skrapan digant an Impalaeriezh an douaroù a chome ganti er vro eus al
Liger betek Belgia. Alian a rae Eurik eta : diwallit, emezañ, da ober ar
peoc'h gant an impalaer Antc.mios (12). Hervezafi; e oa "ar Vrezlioned
diasezet a-us d'aï Liger" gwellan eilerien an Impalaeriezh da zifenn an
harzoù-se, ha mat e vije tagan anezho da gentans evit mirout outo da ober
diaes dezhañ.
E U68 eta e oa e Galia ur "bagad Brezhoned divroet gouest da herzel kreñv
ouzh roue galloudek Goted ar C'hornog, Pezh a ziskouez e oa "bras an
divroadeg a-benn neuze war an Douar Bras B
Hogen pelée'h e Galia e oa diazezet ar "bagad-se ?
Si donius Apollinaris3a gont dimp an holl vunudoù-ses a lavar edont a-us
d'al Liger (Britannos supra Ligerim sitos)s pezh n'eo ket kement ha lavarout
edont dres war ribl ar ster : evit Sidonius9 a veve e Klertfiont,, edont en
tu-hont d'al Liger; en hanternoz An divroerien-se a c'heller aes kredin, a
rae tropellad an esko~b Mansuetuss an hini a oa e Sened-Iliz Tour, stag
eveltañ ouzh kôr-vamm Trede Rann-Lions 0 Abeg a z.o da sonjal eta c oa
diazezet Brezhoned Sidonius e ledenez Arvorig e 4683 e tu ar c'hornog
moarvat Ne c'heller ket lavarout muioc'h - nemet ar pezh a zeu amañ da heul
Arvandus ne oa ket faziet o venegifi ar servij a raje ar Vrezlioned d'an
Impalaeriezh.
Er "bloas ma raed prosez prefed Galia (U69)? e teuas anat d'an impalaer e oa
Eurik oc'h ao-zan ur brezel evit gounit ar Gentañ Akitania "bétel:: al
Liger, dreist-holl "bro ar vBituriged (Bourjez ha Bro-Verri)0 Mail oa
g\7arozin an dachenn war var da vezarl taget^ dre gas di ur "oagad soudarded
start en emgann, kalonek? ha divrall o fealded" A-drefïv dezho e vije bodet
evit o skorafi an eil rannarme. Digant ar Vrezhoned, ar Vrezhoned-hont
diazezet a-us d'al Liger^ e c'houlennas Antemios skoazell (solatia Britonum
postulavit)0 Riotham (13) o roue a zeuas kerkent gant un armead 120000 den
betek Bourjez, Degeineret e voe eno y ma tlec ur rannad ail a soudarded
roman dont d'en em gavout gantan: Ar G! liont Paol a oa karget da vodah ar
soudarded roman-se en hanternoz G-alia, Riotham a chômas er c?.harter-se
war-dro ur bloavezh^ Sidonius Apollinaris a skrivas dezhañ meur a wech e-pad
an amzer-se da harpan klemmoù tud ar vro a-enep ar Vrezhoned, a rae un
tammig evel alouberien pezh a rae mezh da Riotham,. a veze moulet gant
Sidonius c enorusted hag e gizidigezh.
An enebourien a zeuas e Bro-Verri. Riotham a yeas en arbenn dezho etrezek ar
c'hreisteiz betek Deols (e-kichen Ghâteauroux), Eno e tlee kcjout gant ar
C'hont Paol, Eurik, avat gantan un arme vras, en em daolas hep gortoz v/ar
hini Riotham; a zalc'has penn pell amzer, 0 vezan kollet avat kalz eus e
soudarded,, hag hep skoazell, e rankas klask repu gant an nemorant eus e
arme nepell ac'hano, war zouar ar Vurgonded, a oa kevredet d'an ampoent gant
an Impalaeriezh.
N'eus mui anv eus Riotham en Istor. Sklaer-mat ne c'hellas ket chom e-mesk
ar Vurgonded. Hep mar e tistroas gant an dilerc'h eus e soudarded davet ar
Vrezhoned diazezet en hanternoz d'al Liger, d'al lec'h nia oa deuet dioutañ"
Bezet pe vezet, mar galle an drevadennad-se reiñ un armead 12,000 den ha
komer perzh efedus
g seurt darvoudoù ur brouenn eo - me a lavar adarre^ - e oa a "bouez d'an
amzer-se divroadeg ar Vrezhoned en Arvorig.
Un ne"beut skrivagnerien, avat? a gompren en un do are all testenn mordanes,
a gont istor Riotham, Goude menegin en doa an impalaer- Antemios; o tont da
anavezout mennad Eur goulennet skoazell diouzhtu (protinus) digant ar
Vrezhoned, e lavar : "0 i Riotham, o tont dre ver gant 12.000 den hag o
vezan dilcstrot, s voe degenieret e kêr Vourjez," Diwar se e lakaer en doa
an impals kaset kemenn da Vrezhoned an Enezenn; hag e oa deuet ar skoazell]
12.000 den war-eeun eus Enez-Vreizh,, ha n'eo ket a-douez an divi erien
diazezet en Arvorig.
Diaes-kenarî eo koulskoude asantin d'an diskleriadur-se> haï hepken war
verdeadcnn strollad-arme Riotham. Ne weler ket mat pc en dije un impalaer,
mall warnañ kaout ur rannarme da zifenn Bourjez kaset kemenn tramer, en
Enez-Vreizh-hont n'he doa mui darempred e~bct gant an Impalaeriezh abaoe un
hanter gantved, n't doa an Impalaeriezh Toeli e'bet warni, hag a oa kouezhet
en diren en dienez gant aloubadeg ar Saozon,
Mar kreder un dra evel-se., padal, se tu amañ ur martezead ur tammig
gwirheñvel : an impalaer,, o welout divroerien o vont en i froudad vras eus
Enez-Vreizh da Arvorig en dije distroet lod ar war-d.ro 12.000 gwaz, d'o
degas war-eeun e-kreiz Galia. Neuze, netra a Toroufe gwelloc'h pegen kreñv e
oa divroadeg ar Vrezhoned c trederenn diwezhañ ar 5-vet kantved
Ur si a zo gant ar martezead-ses evelkent : ar skoazell doi gant ar
Vrezhoned d'an Impalaeriezh a vije deuet dre chaaïs y pesl zo dislavaret
gant Jordanes. Hervezañ ne vije "bet kaset soudarded Riotham nomct goude
emzivizoù reoliek; evel ma vez etre kevredic pa c'houlenn unan digant egile
sikour ur rannarme (solatia postulavit). Diarbennet eo "bat ar martezead-se
eta gant an darn vuian eus an istorourien a ziskleir e oa deuet soudarded
Riothan "betek Bro-Verri gant listri dre vor ha dre al Liger suroc'h ha
"buanoc'h eget mont dre zouaras a vijo "bet un hent ;'hirs skuizhus hag
argollus-"bras" (1^)6
Koulskoude mar lakaer Riotham da zont war-eeun eus "Enez-Vr n'eo ket kement
ha lavarout ne oa ket Brezhoned diazezet a-us d' Liger, evel ma skriv
Sidonius i rak an diazezadenn-se a zo meneg er "bloaz Lf.68, ha Riotham ne
e'hell ket bezan deuet kent ar "bloag v/ar-lerc'h. Mar lakaer anezhañ
diouzhtu e Bourjez, n'emañ ket a^ hogon er c'hontrol a-is d'aï Ligcra An
drevadennad vrezhon "supr Ligerim sita" a chomfe atav? zoken ma ne vije ket
deuet Riotham diouti. Bet e vije daou strollad divroerien vrezhon e Galia
kent U70? e-lec'h unan
Ret e oa studiañ a-dost an teir zestenn-se (15) evit anatae ervat, - en
desped da zisac'hadennoù ar c'helennerezh faltazius e teraouas divroadennoù
ar Vrezhoned e Galia hag en Arvorig e diwezhañ trederenn ar 5-vet kantved
(war-dro U60-U70), hag e oar neuze a "bouez "bras.
En dielloù o tennan da Vuhez ar Sent, e kavomp hevelep c'hoarvezadennoù
war-dro ar mare-se hep "bloaziad resis avat. Ar c'hoarvezadennoù-mañ,
meneget e testennoù klasek ha gwiriek,
gant "bloaziadoù diarvar, a ra. ur sichenn dihorellus d'hon istor
Notennoù
(1) Sidonius Apollinaris : eskob kristen- ganet e Lions war-dro U30; brudet
evit e skridoù latin, Meuleudioù a skrivas en enor d'an impalaered roman.
Echuiñ a reas e peoc'h e vuhez war-dro lj.87 e Klermontj gwarezet gant
Eurik, roue ar C'hoted, Nav levrs enno lizhiri ha barzhonegoùs a 20 chomot
war e 1ère 'h"
(2) Jordanes a veve war-dro kreiz ar 6-vet kantved, Goude "bezah bet
sekretour rener ar C'hoted^ Gunthigis, cz eas da vanac'h (o tilezel
iTiarteze an arianegezh evit heulian kredenn Roma). ïïag en gerrnan, ez eo
brudet dreist-holl evit e istor eus ar C'hoted^ anvet hiziv ''De rébus
Geticis", pe c'hoazh "Getica".
(3) Gregor Tour (53Ô-59U)3 "brudet dreist-holl evit e "Historia Prancorum" ,
(k) Marins a Aventicum, marv war-dro 59Uy eskob"b Aventicum (hiziv Avenchos
e Bro-Suis) a skrivas un danevell? anvet "Chronicon" . war zarvoudoù
c'hoarvezet etre ^-55 ha 501 > s "bouez dreist-holl evit istor ar Vurgonded.
(5) Hep mar e komz La. Borderie amañ eus an istorour latin Ammianus
Marcellinus., a veve er ij.-vet kantved =
(6) Setu amañ ar pezh en doa skrivet La Borderie e derou ar pennad ''Ar
C'halianed hag ar Romaned p.61 : ;'Takitus er 1 -ah kantved a verk ar c '
hemm etre ar galianeg hag ar Torezhoneg0 N'eo ket "bras-bras ar c'hemm-se,
emezañ (Sorrno haud multurn diversus), Ha koulskoude evit "bezañ "bet merzet
gant estrenien e tlee bezafi anat-mate Takitus ivez ne goraz nemet eus
Brezhoned an aod nepell diouzh Galia a oa peurvuiañ Belgiz a orin, da
lavarout oov Galianed être yezh Brezhoned an diabarzhvro hag hini ar
C'halianed,, e ranke an diforc'h bezan kalz hrasoc'h,"
(7) C'Hlodowig; : "brudetañ roue ar Franked,, a renas etre Lfi-] ha 511-
(ô) Einhard (war-dro 770-8^0): unan eus al lenneien bodet e lez Karl-Veur E
bennañ o"beronn eo e ".Vi.ta Kar.o.li ïvîagni'1.
(9) Wrdisten a 20 aozer Buhez latin Sant Gwenole
(10) Tennct eus "Buhez Sant Gv;cnole% Diellevr Landevenneg (bet embannet
gant La Borderie),
(11) Sant Gweltaz (war-dro U9 3-570) y aozer "De Excidio Britanniae" 0
(12) Antemios : Impalaer ar C'hornog eus U67.da.U72,
(13) Riotham : diaes dibab ar furm reizh da skrivafi anv ar pennrener-se;
Riothamus gant Sidonius Apollinaris , Riotimus gant Jordanes. liervez
Kenneth Jackson, ''Language and History in Early Britain"', p.U57; an
honfurm a die "bczan *Rigotamos., E Diellevr Redon ( ^Chrcstomathie, p. 159)
02 eus un anv Riatham.
(1U) Pctigny, ''Studioù war Oadvezh vMerwingiz'S ÏI9222, -Tillemont, "Intor
an Impalaered", VS353 ha Loth. "Divroadennoù ar Vrezhoned"s p,155, a 20 ali
ivez, - Notenn gant La Borderie,
(15) Sened-Iliz Tour i|6l ; SidoniuG Apollinaris, ''Epist.1,7, Jordancs,
;'De rébus Geticis", XLV0 - Notenn gant La Borderie.
--
Emglev An Tiegezhioù :
http://pagesperso-orange.fr/Kannadig/
Emglev An Tiegezhioù :
http://pagesperso-orange.fr/Kannadig/